The earliest farming communities north of the Carpathians: The settlement at Gwoździec site 2
Autoři:
Agnieszka Czekaj-Zastawny aff001; Anna Rauba-Bukowska aff001; Agnieszka Kukułka aff002; Bernadeta Kufel-Diakowska aff003; Maria Lityńska-Zając aff001; Magdalena Moskal-del Hoyo aff004; Jarosław Wilczyński aff005
Působiště autorů:
Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences (IAE PAS), Kraków, Poland
aff001; Regional Museum Tarnów, Tarnów, Poland
aff002; Institute of Archaeology, University of Wrocław, Wrocław, Poland
aff003; W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences (IB PAS), Kraków, Poland
aff004; Institute of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of Sciences (ISEA PAS), Kraków, Poland
aff005
Vyšlo v časopise:
PLoS ONE 15(1)
Kategorie:
Research Article
doi:
https://doi.org/10.1371/journal.pone.0227008
Souhrn
The appearance of the Linear Pottery Culture (LBK) on Poland territory initiated the process of neolithization in the area. However, as we will see in this article, this colonization took place later than previously thought. The stage, which in Poland is called as the early phase, actually corresponds only to the Fomborn/Ačkovy stage of LBK, and the earliest dating currently indicates around 5350 BC. Due to the small number of sites from this phase excavated on a large scale in Poland, this stage of the culture’s development is poorly known. The Gwoździec Project is focused on the earliest stage of LBK settlement in south-eastern Poland. Excavation at the site was finished in 2018. Therefore, the article presents preliminary results of interdisciplinary analyzes, such as research on ceramics, flint production and use, and botanical remains. They point to various aspects of the economy of these early agricultural communities and significantly enrich the knowledge of this period in Central Europe. They also expose the chronological development of the oldest LBK development stage in Poland.
Klíčová slova:
Archaeology – Ceramics – Culture – Paleoanthropology – Poland – Radioactive carbon dating – Raw materials – Wood
Zdroje
1. Czekaj-Zastawny A. The first farmers from the South–Linear Pottery culture. In: Włodarczak P, editor. 5500–2000 BC (= The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, vol. 2, P. Urbańczyk, editor). Warszawa: IAE PAN; 2017. pp. 21–62.
2. Kulczycka-Leciejewiczowa A. Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich. Kultury kręgu naddunajskiego. In: Hensel W, editor. Prahistoria ziem polskich, t. II. Neolit. Wrocław-Warszawa-Krakow-Gdańsk: Ossolineum; 1979. pp. 19–164.
3. Kulczycka-Leciejewiczowa A. Samborzec. Studium przemian kultury ceramiki wstęgowej rytej. Wrocław: IAE PAN; 2008.
4. Šiška S. Kultúra s východnou lineárnou keramikou na Slovensku. Nitra: Archeologický ústav SAV; 1989.
5. Czekaj-Zastawny A. Osadnictwo społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej w dorzeczu górnej Wisły [Settlement of Linear Pottery Communities in the upper Vistula River basin]. Kraków: IAE PAN; 2008.
6. Czekaj-Zastawny A. Settlement of the Linear Pottery Culture in Southeastern Poland (The First Neolithic Sites in Central/South-East European Transect Volume V, BAR S2049), Oxford: Archaeopress; 2009.
7. Zastawny A. Targowisko, sta n. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia (= Via Archaeologica - źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A-4 w Małopolsce). Kraków: KZdBA; 2014.
8. Kukułka A. Badania sondażowe w Gwoźdźcu stan. 2, gm. Zakliczyn, woj. Tarnowskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1997;18: 161–168.
9. Kukułka A. Drugi sezon wykopaliskowy na osadzie wczesnoneolitycznej w Gwoźdźcu, stan. 2, gm. Zakliczyn. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1998;19: 175–198.
10. Kukułka A. Wczesnoneolityczna osada w Gwoźdźcu, gm. Zakliczyn, stan. 2 na Pogórzu Wiśnickim. In: Gancarski J, editor. Neolit i początki brązu w Karpatach polskich. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie; 2001. pp. 11–40.
11. Quinn PS. Ceramic Petrography. The Interpretation of Archaeological Pottery and Related Artefacts in Thin Section. Oxford: Archaeopress; 2013.
12. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych PTG 2008. Roczniki Gleboznawcze 2009;60(2): 5–16.
13. Ginter B, Kozłowski JK. Techniki obróbki i typologii wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; 1990.
14. Inizan ML, Reduron–Ballinger M, Roche H, Tixier J. Technology and Terminology of Knapped Stone. Nanterre: Meudon: CREP; 1999.
15. Kulpa W. Nasionoznawstwo chwastów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne; 1974.
16. Cappers RTJ, Bekker RM, Jans JEA. Digital Seed Atlas of the Netherlands. Barkhuis: Groningen Archaeological Studies; 2006.
17. Cappers RTJ, Neef R, Bekker RM. Digital Atlas of Economic Plants. parts 1, 2a, 2b. Barkhuis: Groningen Archaeological Studies; 2009.
18. Schweingruber FH. Mikroskopische Holzanatomie, Komisionverslag/F. Flückwirth. Internationale Buchhandlung für Botanik und Naturwissenschaften. CH-9053 Teufen AR; 1982.
19. Schweingruber FH. Anatomie Europäischer Hölzer. Bern-Stuttgart: Paul Haupt Berne und Stuttgart Publishers; 1990.
20. Chabal L, Fabre L, Terral JF, Théry-Parisot I. L'Anthracolgie. In: Ferdiere A, Bourquin-Mignot Ch, Brochier JE, Chabal L, Crozat S, Fabre L, et al., editors. La Botanique, Collection “Archéologiques”. Paris: Ed. Errance; 1999. pp. 43–104.
21. Lityńska-Zając M, Wasylikowa K. Przewodnik do badań archeobotanicznych, [Guidebook to archaeobotanical studies]. Vademecum Geobotanicum. Poznań: Sorus; 2005.
22. Ralska-Jasiewiczowa M, Latałowa M, Wasylikowa K., Tobolski K., Madeyska E., Wright H. F., et al., editors. Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences; 2004.
23. Ralska-Jasiewiczowa MA, Miotk-Szpiganowicz G, Zachowicz J, Nalepka D. Carpinus betulus L.–Hornbeam. In: Ralska-Jasiewiczowa M, Latałowa M, Wasylikowa K, Tobolski K, Madeyska E, Wright HE Jr, et al., editors. Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science; 2004. pp. 69–78.
24. Lityńska-Zając M, Moskal-Del Hoyo M, Nowak M. Plant remains from an early Neolithic settlement at Moravany (eastern Slovakia). Vegetation History and Archaeobotany 2008;17(Suppl 1): 81–92.
25. Moskal-del Hoyo M, Kozłowski JK. Botanical identification of wood charcoal remains and radiocarbon dating–new examples of the importance of taxonomical identifications prior to 14C dating. Sprawozdania Archeologiczne 2009;61: 253–71.
26. Moskal-del Hoyo M, Lityńska-Zając M, Badal E. Archaeobotany: agriculture and plant exploitation in the early Neolithic settlement at Moravany. In: Kozłowski JK, Nowak M, Vizdal M, editors. Early farmers of the eastern Slovak lowland: the settlement of the eastern linear pottery culture at Moravany. Prace Komisji Prehistorii Karpat PAU, 7. Kraków: PAU; 2015. pp. 197–214.
27. Marguerie D, Hunot JY. Charcoal analysis and dendrology: data from archaeological sites in north-western France. Journal of Archaeological Science 2007;34: 1417–33.
28. Moskal-del Hoyo M, Wachowiak M, Blanchette RA. Preservation of fungi in archaeological charcoal. Journal of Archaeological Science 2010: 37(9): 2106–2116.
29. Mirek Z, Piękoś-Mirek H, Zając A, Zając M. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. In: Mirek Z, editor of serie. Biodiversity of Poland 1. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences; 2002.
30. Bieniek A, Lityńska-Zając M. New finds of Malus sylvestris Mill. (wild apple) from Neolithic sites in Poland. Vegetation History and Archaeobotany 2001;10: 105–106.
31. Lityńska-Zając M. Early Neolithic agriculture in south Poland reconstructed from archaeobotanical plant remains. In: Collegde S, Conolly J, editors. The Origins and Spread of Domestic Plants in Southwest Asia and Europe. University College London Institute of Archaeology Publications. California: Left Coast Press, Walnut Creek; 2007. pp. 315–326.
32. Lityńska-Zając M, Moskal-del Hoyo M, Mueller-Bieniek A., Wacnik A. Stan i problematyka badań archeobotanicznych w polskiej części Karpat (State of the art and problems in archaeobotanical research of the Polish Carpathian lands). In: Gancarski J, editor. Stan i problematyka badań archeobotanicznych w polskiej części Karpat. Stan i potrzeby badań archeologicznych w Karpatach. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie; 2017. pp. 719–750.
33. Kulczycka-Leciejewiczowa A. Erste Gemeinschaften der Linienbandkeramikkultur auf polnischem Boden. Zeitschift für Archäologie 1988;23: 137–182.
34. Modderman PJR. On the typology of the houseplans and their European setting. In: Pavlů I, Rulf J, Zápotocká M and coll. Theses on the Neolithic site of Bylany. Památky Archeologické 1986;77: 288–412.
35. Stadler P, Kotova N. Early Neolithic Settlement Brunn am Gebirge, Wolfholz, Site 2 in Lower Austria and the Origin of the Western Linear Pottery Culture (LPC) (= Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 88). Wien: Beier & Beran. Archäologische Fachliteratur Langenweissbach & Wien; 2019.
36. Moskal-del Hoyo M, Rauba-Bukowska A, Lityńska-Zając M, Mueller-Bieniek A, Czekaj-Zastawny A. Plant materials used as temper in the oldest Neolithic pottery from south-eastern Poland. Vegetation History and Archaeobotany 2017;26: 329–344.
37. Rauba-Bukowska A, Czekaj-Zastawny A, Grabowska B, Zastawny A. Wyniki badań mineralogiczno-petrograficznych naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej i malickiej ze stanowisk Brzezie 17 i Targowisko 11, gm. Kłaj, woj. Małopolskie [Results of mineralogical and petrographic research on vessels of linear band pottery culture and malice culture from sites Brzezie 17 and Targowisko 11, Kłaj commune, Małopolska province]. Sprawozdania Archeologiczne 2007;59: 63–113.
38. Rauba-Bukowska A, Wyniki badań mineralogiczno-petrograficznych naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej ze stanowiska Brzezie 17 gm. Kłaj. In: Czekaj-Zastawny A. Brzezie
39. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica - źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A-4 w Małopolsce). Kraków: KZdBA; 2014. pp. 437–458.
40. Rauba-Bukowska A, Czekaj-Zastawny A. Changes in the pottery production of the Linear Pottery Culture–origins and directions of ideas. In: Spataro M, Furholt M, editors. Detecting and explaining technological innovation in prehistory (= Scales of Transformation 7). Leiden: Sidestone Press. Forthcoming 2019.
41. Szafer W, Zarzycki K, editors. Szata roślinna Polski vol. 1. Warszawa: P; 1986.
42. Trzcińska-Tacik H. Flora synantropijna Krakowa. Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego 1979;32: 1–278.
43. Nowiński M. Problem chwastów i ich zwalczania w oparciu o nauki biologiczne. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Prace Komisji Biologicznej 1955;18(1): 3–146.
44. Zając M, Zając A. A tentative List of Segetal and Ruderal Apophytes in Poland. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Botaniczne 1992;24: 7–23.
45. Lityńska-Zając M. Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu. (Segetal weeds in Prehistoric and Early Medieval Farming). Kraków: IAE PAN; 2005.
46. Kulczycka-Leciejewiczowa A. Early linear pottery communities to the north of the Sudeten and Carpathian mountains. Recent researches. In: Pavlů I, editor. In Memoriam Jan Rulf. Pamatky archeologicke Supplementum 2000;13: 196–204.
47. Pyzel J. Zofipole/ačkovy/Flomborn. On the problems of Polish subphase Ib of the Linear Band Pottery Culture. In: Šuteková J, Pavúk P, Kalábková P, Kovár B, editors. PANTA RHEI. Studies in the Chronology and Cultural Development of South-Eastern and Central Europe in Earlier Prehistory Presented to Juraj Pavúk on the Occasion of his 75. Birthday (= Stud. arch. et mediaevalia 11). Bratislava: Bratislavae MMX; 2010. pp. 539–547.
48. Czekaj-Zastawny A. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica - źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A-4 w Małopolsce). Kraków: KZdBA; 2014.
49. Jakucs J, Bánffy E, Oross K, Voicsek V, Bronk Ramsey C, Dunbar E et al. Between the Vincˇa and Linearbandkeramik Worlds: The Diversity of Practices and Identities in the 54th–53rd Centuries cal BC in Southwest Hungary and Beyond. Journal of World Prehistory 2016;29: 267–336. doi: 10.1007/s10963-016-9096-x 27746586
50. Bánffy E, Oross K. The earliest and earlier phase of the LBK in Transdanubia. In: Gronenborn D, Petrasch J editors. Die Neolithisierung Mitteleuropas. The spread of the Neolithic to Central Europe (= RGZM-Tagungen 4). Mainz: RGZM; 2010. pp. 255–272.
51. Czekaj-Zastawny A, Kadrow S, Rauba-Bukowska A. Ceramic raw material acquisition and transfer of technological ideas among the Early Neolithic communities around the Western Carpathians. In: Burnez-Lanotte L, editor. Matières à Penser: Raw materials acquisition and processing in Early Neolithic pottery productions. Proceedings of the Workshop of Namur (Belgium) 29 and 30 May 2015 (= Préhistorique Française 11). Paris: Société préhistorique française; 2017, pp. 81–91.
52. Valde-Nowak P. Etapy i strefy zasiedlenia Karpat polskich w neolicie i na początku epoki brązu. Wrocław-Warszawa-Gdańsk-Łódź: IAE PAN; 1988.
53. Valde-Nowak P. Early farming adaptation in the Wiśnicz Foothills in the Carpathians. Settlements at Łoniowa and Żerków. Recherches Archéologiques 2009;1: 15–35.
54. Pelisiak A. Man and mountains. Settlement and economy of Neolithic communities in the Eastern part of the Polish Carpathians. In: Kadrow S, Włodarczak P, editors. Environment and Subsistence–Forty Years After Janusz Kruk’s “Settlement Studies …” (= Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa / Studia nad Pradziejami Europy Środkowej 11). Rzeszów-Bonn: Mitel & Verlag Dr. Rudolf Habelt GmbH; 2013. pp. 225–244.
55. Wilczyński J. Neolityczne materiały kamienne z wielokulturowego stanowiska 10 oraz 11 w Targowisku, pow. Wielicki. In: Zastawny A, editor. Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia, (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: KZdBA; 2014. pp. 459–534.
56. Wojciechowski W, Cholewa P. Osady najwcześniejszych rolników i hodowców na stanowisku 16 w Strzelinie (= Studia Archeologiczne 27). Wrocław: Wrocław University; 1995.
57. Ehlert M, Kufel-Diakowska B. Wykorzystanie surowców krzemiennych przez społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej na osadach w Strzelinie 15. Silesia Antiqua 2014;49: 7–36.
58. Lech J. Najstarszy przemysł krzemienny wspólnot wczesnorolniczych w dorzeczu Odry. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej z Gniechowic i Starego Zamku, Silesia Antiqua 1985;27: 69–81.
59. Kufel-Diakowska B, Czarniak K, Kałużna-Czaplińska J, Rosiak A. Use-wear and organic residues as evidence for perishable technologies: a case study of LBK sites in SW Poland (Gniechowice 2, Stary Zamek 2a). Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 2017;59: 7–17.
60. Balcer B. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum; 1983.
61. Mateiciucová I. Silexartefakte und Gerölle im Gräberfeld der linearbandkeramischen Kultur in Vedrovice in Mähren. Preistoria Alpina 2001–2;37: 81–107.
62. Mateiciucová I. Talking stones: The Chipped Stone Industry in Lower Austria and Moravia and the Beginnings of the Neolithic in Central Europe (LBK), 5700–4900 BC (Dissertationes Archaeologicae Brunenses Pragensesque 4). Praha, Brno: Masaryk University Press; 2008.
63. Ch Neugebauer-Maresch, Lenneis E. Das linearbandkeramische Gräberfeld von Kleinhadersdorf. Wien: OEAW; 2015. pp. 402.
64. Krystek M, Młodecka H, Polańaki K, Szydłowski M. Neolityczne narzędzia z metabazytów typu Jizerské hory (Masyw Czeski) na obszarze Polski. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 2011;444: 113–124.
65. Bieniek A. Neolithic plant husbandry in the Kujawy region of central Poland. In: Collegde S, Conolly J, editors. The Origins and Spread of Domestic Plants in Southwest Asia and Europe. California: Left Coast Press, Walnut Creek; 2007. pp. 327–342.
66. Lityńska-Zając M, Wasylikowa K, Cywa K, Tomczyńska Z, Madeyska M, Koziarska A, et al. Brzezie, stan. 17, gm. Kłaj. Materiały archeobotaniczne z obiektów kultury ceramiki wstęgowej rytej. In: Czekaj-Zastawny A. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: KZdBA; 2014. pp. 405–436.
67. Lityńska-Zając M, Czekaj-Zastawny A, Rauba-Bukowska A. Utilisation of cultivated and wild plants in the economy of the Linear Pottery Culture in the Upper Vistula basin. Sprawozdania Archeologiczne 2017;69: 233–257.
68. Kreuz A, Marinova E, Schafer E, Wiethold J. A comparison of early Neolithic crop and weed assemblages from the Linearbandkeramik and the Bulgarian Neolithic cultures: differences and similarities. Vegetation History and Archaeobotany 2005;14: 237–258.
69. Colledge S, Conolly J, editors. The Origins and Spread of Domestic Plants in Southwest Asia and Europe. University College London Institute of Archaeology Publications. California: Left Coast Press, Walnut Creek; 2007. pp. 327–342.
70. Conolly J, Colledge S, Shennan S. Founder effect, drift, and adaptive change in domestic crop use in early Neolithic Europe. Journal of Archaeological Science 2008;35: 2797–2804.
71. Dreslerová D, Kočár P. Trends in cereal cultivation in the Czech Republic from the Neolithic to the Migration period (5500 B.C.–A.D. 580). Vegetation History and Archaeobotany 2013;22: 257–268.
72. Kreuz A, Marinova E. Archaeobotanical evidence of crop growing and diet within the areas of the Karanovo and the Linear Pottery Cultures: a quantitative and qualitative approach. Vegetation History and Archaeobotany 2017;26: 639–657.
73. Smart T L, Hoffman ES. Environmental interpretation of archaeological charcoal. In: Hastorf CA, Popper VS, editors. Current Palaeoethnobotany. Analytical Methods and Cultural Interpretations of Archaeological Plant Remains. Chicago: The University of Chicago Press; 1988. pp. 167–205.
74. Ntinou M. La Paleovegetación en el Norte de Grecia desde el Tardiglaciar hasta el Atlántico. Formaciones Vegetales, Recursos y Usos (= BAR IS, 1083). Oxford: Archeopress; 2002.
75. Miotk-Szpiganowicz G, Zachowicz J, Ralska-Jasiewiczowa M, Nalepka D. Corylus avellana L.–Hazel. In: Ralska-Jasiewiczowa M, Latałowa M, Wasylikowa K, Tobolski K, Madeyska E, Wright HE Jr., et al., editors. Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science; 2004. pp. 79–87.
76. Moskal-del Hoyo M. Composition of Atlantic forest in northern Carpathian foothills, from a charcoal record from a Neolithic domestic site at Żerków (Poland): The relevance of oak and hazel. Acta Palaeobotanica 2016;56(1): 91–109.
77. Matuszkiewicz JM. Potencjalna roślinność naturalna Polski. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN; 2008.
78. Bánffy E., Bayliss A., Denaire A., Gaydarska B., Hofmann D., Lefranc P. et al. Seeking the Holy Grail: robust chronologies from archaeology and radiocarbon dating combined. Documenta Praehistorica 2018;45: 120–136.
79. Pyzel J. Historia osadnictwa społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej na Kujawach (= Gdańskie Studia Archeologiczne. Seria Monografie. 1). Gdańsk: Institute of Archaeology, University of Gdańsk; 2010.
Článek vyšel v časopise
PLOS One
2020 Číslo 1
- S diagnostikou Parkinsonovy nemoci může nově pomoci AI nástroj pro hodnocení mrkacího reflexu
- Proč při poslechu některé muziky prostě musíme tančit?
- Je libo čepici místo mozkového implantátu?
- Chůze do schodů pomáhá prodloužit život a vyhnout se srdečním chorobám
- Pomůže v budoucnu s triáží na pohotovostech umělá inteligence?
Nejčtenější v tomto čísle
- Severity of misophonia symptoms is associated with worse cognitive control when exposed to misophonia trigger sounds
- Chemical analysis of snus products from the United States and northern Europe
- Calcium dobesilate reduces VEGF signaling by interfering with heparan sulfate binding site and protects from vascular complications in diabetic mice
- Effect of Lactobacillus acidophilus D2/CSL (CECT 4529) supplementation in drinking water on chicken crop and caeca microbiome
Zvyšte si kvalifikaci online z pohodlí domova
Všechny kurzy